Lây truyền HIV từ mẹ sang con là một trong ba đường lây truyền của HIV cực kỳ quan trọng, thường gặp và cần được kiểm soát tốt; nếu được can thiệp sớm, chăm sóc và điều trị dự phòng thích hợp thì mỗi năm tại Việt Nam sẽ có hàng ngàn trẻ được cứu thoát khỏi HIV, phòng ngừa được lây truyền HIV từ mẹ sang con.
Các giai đoạn lây truyền HIV từ mẹ sang con
Phụ nữ mang thai nhiễm HIV có thể lây truyền vi-rút cho con qua 3 giai đoạn:
1. Giai đoạn 1 - Khi mang thai
HIV từ mẹ qua rau (nhau) thai vào cơ thể thai nhi rất sớm, có thể ngay từ tuần thứ 8 của thai kì. Có khoảng 17%-25% trẻ sơ sinh có khả năng lây nhiễm HIV từ giai đoạn này.
Các nghiên cứu khoa học đã tìm thấy virus HIV trong thận, não, gan của thai nhi khi chỉ mới 13 tuần tuổi, đặc biệt, các bất thường về tổ chức học ở não và tuyến hung của các bào thai nhiễm HIV. Một vài trường hợp trẻ được sinh ra từ người mẹ bị nhiễm HIV đã bị các rối loạn miễn dịch và có sự bất thường về số lượng tế bào CD4, điều này cho thấy sự lan truyền HIV từ mẹ sang con xảy ra rất sớm qua bánh nhau, các nhà khoa học còn gọi đây là kiểu lây truyền dọc.
Lây truyền HIV từ mẹ sang con qua bánh nhau diễn ra rất phức tạp và có nhiều điểm chưa rõ bởi cấu trúc cũng như đặc điểm chức năng của bánh rau sẽ thay đổi theo từng thời kỳ tiến triển của thai nghén. Khả năng HIV lây từ mẹ sang con như thế nào qua bánh nhau vẫn còn là ẩn số chưa rõ ràng, nhưng các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, tỷ lệ này sẽ tăng lên nếu như tuổi của bà mẹ mang thai tăng, dù mẹ bị sơ nhiễm HIV trong khi đã mang thai hay mẹ đã mang thai rồi mới bị nhiễm HIV thì nguy cơ lây sang con qua bánh nhau vẫn là rất lớn.
2. Giai đoạn 2 - Khi chuyển dạ đẻ
HIV lây từ các dịch và máu của mẹ nhiễm HIV vào cơ thể trẻ. Khoảng 50% trẻ sơ sinh bị lây từ mẹ ở giai đoạn này.
Con đường thứ 2 có thể lây nhiễm HIV từ mẹ sang con là trong quá trình chuyển dạ. Lí giải điều này, giới chuyên môn cho rằng, khi thai nhi đi qua đường sinh dục của mẹ để đi ra ngoài thì sẽ bị tiếp xúc trực tiếp với dịch âm đạo và nuốt nước ối (trong máu và dịch âm đạo của mẹ bị nhiễm HIV có chứa virus HIV). Hoặc sự lây truyền xảy ra do sự trao đổi máu của mẹ và thai nhi khi chuyển dạ (các cơn co bóp tử cung có thể bơm máu chứa virus HIV ở mẹ vào hệ thống tuần hoàn của thai nhi và khiến đứa trẻ bị nhiễm HIV từ mẹ). Theo thống kê thì có khoảng 50% số trẻ em bị lây truyền HIV từ mẹ trong giai đoạn này.
Tỷ lệ lây nhiễm sẽ càng tăng lên ở những ca chuyển dạ kéo dài, ca đẻ khó hay thai bị xây xước, phần mềm của mẹ bị dập nát, sang chấn.... Thời gian từ lúc vỡ ối đến khi đứa trẻ ra đời càng dài thì nguy cơ lây truyền HIV từ mẹ sang con càng lớn. Cứ sau mỗi giờ từ khi vỡ ối, nguy cơ lây truyền HIV từ mẹ sang con sẽ tăng thêm khoảng 2%.
Đối với những trường hợp sinh đôi, sinh ba thì nguy cơ lây nhiễm HIV ở những đứa trẻ sinh ra trước thường cao hơn đứa sinh ra sau. Cũng chính vì thế, để giảm nguy cơ lây nhiễm HIV từ mẹ sang con trong khi sinh đến mức tối thiểu thì các bác sĩ thường tiến hành rửa âm đạo bằng các chất diệt virus trước khi chuyển dạ.
3. Giai đoạn 3 - Khi cho con bú
HIV có thể lây qua sữa mẹ hoặc các vết nứt, trầy xước ở núm vú mẹ sang cơ thể trẻ. Khoảng 25% trẻ bị lây nhiễm HIV ở giai đoạn bú mẹ.
Mặc dù nồng độ virus HIV có trong sữa mẹ là không cao nhưng khả năng lây truyền HIV từ mẹ sang con vẫn là rất lớn nếu như trẻ bú sữa mẹ nhiễm HIV.
Virus HIV từ sữa mẹ có thể xâm nhập qua niêm mạc miệng, lưỡi, lợi của đứa trẻ và tấn công vào cơ thể, đặc biệt trong trường hợp đứa trẻ có biểu hiện viêm nhiễm trong khoang miệng thì tỷ lệ lây nhiễm càng cao.
Ngoài ra, nếu vú của người mẹ bị nhiễm HIV bị viêm hay có vết nứt hoặc khi trẻ mọc răng cắn vú mẹ chảy máu thì virus HIV còn có thể theo máu vào miệng trẻ và xâm nhập qua niêm mạc trong khoang miệng để gây bệnh. Theo thống kê thì có khoảng 30% số trẻ em bị lây nhiễm HIV từ mẹ trong thời gian cho bú.
4. Làm thế nào để giảm nguy cơ lây nhiễm HIV từ mẹ sang con?
Phụ nữ mang thai nhiễm HIV nếu được phát hiện sớm, tuân thủ điều trị thuốc kháng vi-rút ARV, đảm bảo tải lượng vi-rút dưới ngưỡng phát hiện, thấp hơn 200 bản sao/mL và áp dụng các biện pháp can thiệp hiệu quả trong suốt quá trình mang thai, khi sinh và khi cho con bú thì tỷ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con sẽ xuống rất thấp, có thể dưới 2%. Nguy cơ lây truyền HIV từ mẹ sang con sẽ càng cao khi phụ nữ mang thai nhiễm HIV gặp ít nhất một trong các tình trạng sau:
- Chưa điều trị thuốc kháng vi-rút ARV hoặc mới điều trị thuốc ARV dưới 4 tuần tính đến thời điểm sinh con.
- Tải lượng vi-rút HIV ≥ 200 bản sao/mL trong thời điểm 4 tuần trước sinh.
- Phát hiện nhiễm HIV muộn lúc chuyển dạ hoặc ngay sau sinh hoặc đang cho con bú.
Để dự phòng tốt và giảm nguy cơ lây truyền HIV từ mẹ sang con ở người mẹ mang thai bị nhiễm HIV thì người mẹ cần đến các cơ sở y tế chuyên khoa để được tư vấn, chăm sóc thai sản và theo dõi, điều trị dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con.
Khi quá trình chuyển dạ diễn ra, sản phụ cần phải tiếp tục hợp tác tốt với các bác sĩ sản khoa để giúp quá trình sinh nở được thuận lợi và an toàn. Đặc biệt, các bà mẹ cần tuyệt đối tuân thủ các hướng dẫn về chăm sóc và điều trị cho trẻ sau sinh để giảm tối đa các nguy cơ lây truyền HIV từ mẹ sang con.
Phòng khám đa khoa Biển Việt – địa chỉ điều trị HIV uy tín tại Hà Nội.
Quý khách hàng cần hỗ trợ tư vấn các vấn đề liên quan đến HIV, sức khỏe sinh sản gọi trực tiếp đến số hotline: 0812217575 hoặc đến trực tiếp địa chỉ:
Số 18, Nhà Vườn 1, Tổng Cục 5, Bộ Công An, Tân Triều, Thanh Trì, Hà Nội (Cuối đường Chiến Thắng Hà Đông).
