Hướng dẫn cách chăm sóc viêm phổi ở trẻ em

Viêm phổi là bệnh thường gặp và là một trong những nguyên nhân chính gây tử vong ở trẻ em. Vậy cách chăm sóc viêm phổi ở trẻ em như thế nào là đúng?

Bài viết sau, các bác sĩ chuyên khoa nhi tại phòng khám đa khoa Biển Việt sẽ hướng dẫn bố mẹ cách chăm sóc viêm phổi ở trẻ em khoa học, đơn giản, dễ làm, nhanh khỏi bệnh nhất.

Theo thống kê Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), viêm phổi trẻ em mỗi giây đa lấy đi gần 20 trẻ và chiếm đến 16% nguyên nhân gây tử vong ở trẻ dưới 5 tuổi. Trẻ càng nhỏ tuổi tỉ lệ tử vong do viêm phổi càng cao.

(tuoitre.vn)

Đa số các trường hợp viêm phổi ở trẻ em là do virus gây ra và không có thuốc điều trị đặc hiệu. Cách xử lí chủ yếu dựa bào chăm sóc trẻ đúng cách và giải quyết các triệu chứng (sốt, ho, ngạt mũi, …). Nếu trẻ bị viêm phổi nếu được chăm sóc tốt, bệnh sẽ nhanh khỏi.

Bệnh viêm phổi ở trẻ em là gì?

Bệnh viêm phổi ở trẻ em là một bệnh chỉ tình trạng phổi bị nhiễm trùng. Các túi khí trong phổi (được gọi là phế nang) chưa đầy mủ và dịch nhầy khiến cơ thể không thể hấp thị đủ lượng oxy cần thiết.

Khi trẻ bị viêm phổi có thể bị sốt, ho, khó thở. Các triệu chứng của viêm phổi sẽ xuất hiện trong vòng 1-2 ngày sau khi bị nhiễm tác nhân gây bệnh.

Hầu như các ca bệnh viêm phổi có thể được điều trị khỏi trong khoảng thời gian từ 1 -2 tuần. Bên cạnh đó cũng có nhiều ca tình trạng bệnh trầm trọng hơn, hồi phục lâu hơn do không được điều trị kịp thời và chăm sóc đúng cách.

Viêm phổi ở trẻ do nguyên nhân gì?

Nguyên nhân:

– Virus: các virus thường gặp là virus hợp bào hô hấp (RSV), virus cúm, á cúm, Adenovirus. Giao mùa là thời điểm virus gây bệnh hô hấp phát triển mạnh.

– Vi khuẩn: có nhiều loại.

– Ký sinh trùng, nấm: thường gặp là nấm Candida albicans gây tưa miệng có thể gây viêm phế quản phổi.

Yếu tố thuận lợi:

– Hoàn cảnh kinh tế – xã hội không thuận lợi về các mặt như tiện nghi, nguồn nước, nhà vệ sinh, chăm sóc sức khỏe ban đầu…

– Môi trường sống đông đúc, kém vệ sinh, ô nhiễm không khí trong nhà.

– Trong gia đình có người mắc bệnh lao, hút thuốc lá.

– Không biết cách chăm sóc, nuôi dưỡng trẻ: không bú mẹ, suy dinh dưỡng, thiếu vitamin A, thiếu kẽm… , không được tiêm phòng đầy đủ và đúng lịch.

– Trẻ đẻ non, cân nặng thấp khi sinh, dị tật bẩm sinh tại đường hô hấp, suy giảm miễn dịch bẩm sinh hay mắc phải …

– Thời điểm giao mùa, thời tiết thay đổi đột ngột.

Các triệu chứng ở bệnh viêm phổi ở trẻ

Các biểu hiện thường rất đa dạng và phức tạp:

– Giai đoạn sớm: có thể chỉ có sốt nhẹ, ho húng hắng, chảy nước mắt và nước mũi, khò khè, ăn kém, bỏ bú, quấy khóc…

– Giai đoạn sau: trẻ không được điều trị đúng và theo dõi sát có thể diễn biến nặng hơn với biểu hiện sốt cao, ho tăng lên, có đờm, khó thở, thở nhanh, rút lõm lồng ngực, bỏ bú hoặc bú kém, tím môi, tím đầu chi…

– Trẻ mệt mỏi, quấy khóc, có thể bị tiêu chảy, nôn, đau bụng.

Lưu ý: Xác định trẻ có thở nhanh hay không bằng cách đếm nhịp thở của trẻ trong đủ 1 phút. Trẻ được coi là thở nhanh nếu:

• Trẻ < 2 tháng tuổi, nhịp thở > 60 lần/phút.
• Trẻ 2 – 11 tháng tuổi, nhịp thở > 50 lần/phút.
• Trẻ 12 – 60 tháng tuổi, nhịp thở > 40 lần/phút.

Dấu hiệu nhận biết bệnh viêm phổi ở trẻ em

Thông thường, viêm phổi bắt đầu xảy ra sau khi đường hô hấp trên nhiễm trùng. Các triệu chứng của bệnh bắt đầu xuất hiện 2 hoặc 3 ngày sau khi bạn bị cảm lạnh hoặc đau họng. Sau đó, chúng tấn công đến phổi. Chất dịch nhầy, bạch cầu… tập hợp trong các phế nang của phổi khiến cơ thể khó hấp thu được oxy. Điều này vô tình khiến bé phải thở nhanh hơn để phổi có thể cung cấp đủ lượng oxy cần thiết cho cơ thể.

Trẻ nhiễm vi khuẩn gây bệnh viêm phổi thường bị bệnh khá nhanh. Dấu hiệu nhận biết trẻ bị viêm phổi biết sớm nhất là sốt cao đột ngột và thở nhanh bất thường. Trẻ bị viêm phổi do virus, có thể các triệu chứng sẽ xuất hiện từ từ và ít nghiêm trọng hơn. Việc trẻ thở khò khè có thể được xem là dấu hiệu phổ biến hơn cả.

Một số biểu hiện của bệnh đưa ra những manh mối quan trọng về vi trùng gây ra bệnh. Ví dụ như ở trẻ lớn và thiếu niên, viêm phổi do Mycoplasma (còn gọi là viêm phổi không điển hình) ngoài các triệu chứng viêm phổi thông thường sẽ có các triệu chứng như đau họng, đau đầu và phát ban.

Ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, viêm phổi do nấm chlamydia có thể gây viêm kết (đau mắt đỏ) với biểu hiện bệnh nhẹ và không sốt. Nếu trẻ bị viêm phổi do mắc ho gà, bé sẽ có những cơn ho kéo dài, mặt tái nhợt vì thiếu oxy hoặc khi hít thở nghe như tiếng rít. Hãy cho trẻ chủng ngừa vaccine ho gà nhằm bảo vệ bé chống lại căn bệnh này.

Khoảng thời gian kể từ khi tiếp xúc với tác nhân gây bệnh và có những biểu hiện của bệnh là khác nhau. Điều này tùy thuộc vào virus hoặc vi khuẩn gây bệnh. Điển hình như nhiễm virus hợp bào hô hấp cần 4 – 6 ngày mới có các dấu hiệu đầu tiên của bệnh trong khi virus gây bệnh cúm chỉ cần từ 18 – 72 giờ sau khi nhiễm.

Cách chăm sóc và điều trị bệnh viêm phổi

Việc lựa chọn thuốc điều trị cho trẻ bị viêm phổi còn tùy thuộc vào nguyên nhân gây bệnh và do bác sĩ quyết định. Cha mẹ tuyệt đối không tự ý mua thuốc kháng sinh, thuốc giảm ho điều trị cho con tại nhà.  Thuốc kháng sinh sẽ không có tác dụng trong trường hợp trẻ bị viêm phổi do virus. Ho là phản xạ tốt để tống xuất chất đờm ra khỏi đường thở, làm thông thoáng đường thở nên không cho trẻ uống thuốc giảm ho khi chưa có chỉ định của bác sĩ.

Một số cách chăm sóc hiệu quả mà cha mẹ có thể làm giúp trẻ nhanh khỏi bệnh như sau:

a. Hạ sốt cho trẻ

– Chườm ấm tích cực (nhiệt độ nước chườm được xác định bằng cách nhúng cùi chỏ của người lớn vào chậu nước, nếu thấy ấm là được).

– Nếu trẻ sốt ≥ 38,5°C, cho trẻ uống thuốc hạ sốt theo chỉ định của bác sĩ.

b. Vỗ lưng và giúp trẻ bài tiết đờm hiệu quả

– Phương pháp vỗ lưng cho trẻ khi bị ho có đờm sẽ giúp lưu thông tuần hoàn máu của phổi, giúp đờm trong phế quản long ra và thải ra ngoài dễ dàng. Thực hiện vỗ lưng tốt nhất là trước bữa ăn hoặc sớm nhất là 1 giờ sau khi ăn để tránh gây nôn, bằng cách gập bàn tay của bạn ở chỗ cổ tay rồi khum bàn tay lại. Giữ cho ngón cái ép vào ngón trỏ. Vỗ bên trái rồi sang bên phải, khoảng 3-5 phút ở mỗi khu vực. Chú ý không vỗ vào vùng dạ dày, xương ức hay xương sống.

– Hướng dẫn trẻ ho:

Ho làm thông thoáng đường thở, đẩy chất xuất tiết ra khỏi phổi. Với trẻ lớn, yêu cầu các cháu ho sau khi được vỗ ở từng khu vực. Khi trẻ chưa ngừng ho thì chưa được vỗ tiếp. Thực hiện các bước sau:

• Cho trẻ ngồi dậy, đầu ngả nhẹ về phía trước.
• Hít vào.
• Mở miệng và thót cơ bụng để ho thật sâu, không ho ở cổ họng.
• Hít vào lần nữa
• Tiếp tục ho cho tới khi khạc được đờm ra ngoài.
• Đối với trẻ nhỏ, điều dưỡng có thể dùng máy hút đờm dãi ra khỏi hầu họng khi trẻ không tự ho khạc ra được.

c. Vệ sinh và chế độ ăn cho trẻ

– Vệ sinh:

• Vệ sinh mũi miệng:Dùng khăn giấy mềm lau sạch nước mũi, nước dãi rồi vứt bỏ khăn ngay sau khi sử dụng. Nếu dùng khăn xô thì phải đặc biệt chú ý giữ vệ sinh khăn. Việc dùng đi dùng lại khăn xô đã nhiễm bẩn và không được giặt sạch sẽ tạo điều kiện để vi khuẩn/ virus bám trên khăn quay trở lại cơ thể bé.
• Vệ sinh nhà cửa, đồ chơi, đồ dùng của trẻ.Người chăm sóc cần rửa tay sạch sẽ khi chăm sóc và chuẩn bị đồ ăn cho trẻ.

– Chế độ ăn:

• Cho trẻ ăn thức ăn giàu dinh dưỡng, mềm, dễ tiêu, dễ nuốt.
• Cho trẻ ăn theo nhu cầu, chia nhiều bữa trong ngày và số lượng mỗi bữa ít hơn bình thường, không nên ép trẻ ăn hết phần thức ăn cha mẹ đã chuẩn bị.
• Có thể dùng quất hấp mật ong, hoa hồng hấp đường, gừng, chanh cho trẻ uống để giảm.

Cách phòng bệnh viêm phổi ở trẻ em

Một số loại bệnh viêm phổi có thể được ngăn ngừa bằng vaccine. Trẻ em được chủng ngừa định kỳ giúp chống lại bệnh viêm phổi do Haemophilus influenzae và ho gà bắt đầu lúc 2 tháng tuổi (vaccine 5 trong 1).

 Vệ sinh sạch sẽ, tránh lây lan. Không hút thuốc, đun nấu trong phòng có trẻ nhỏ. Cách ly trẻ với người bị bệnh để tránh lây lan thành dịch.

- Nếu trong gia đình có người bị nhiễm trùng hô hấp hoặc viêm họng, hãy giữ bàn chải đánh răng, ly uống nước và chén bát, muỗng đũa riêng với những người khác trong gia đình. Ngoài ra, mọi thành viên trong gia đình hãy rửa tay thường xuyên đề phòng nhiễm bệnh.

– Nơi ở đủ ánh sáng, thoáng mát, lưu thông không khí tốt. Nếu sử dụng điều hòa thì nên điều chỉnh sao cho chênh lệch nhiệt độ trong nhà và ngoài trời từ 5 – 7°C để trẻ có thể thích ứng được.

– Đưa trẻ đi tiêm phòng đầy đủ, đúng lịch các vắc-xin như bạch hầu – ho gà – uốn ván, Hemophilus influenzae typ B (Hib), phế cầu, cúm…

– Phát hiện sớm các biểu hiện sớm của bệnh viêm đường hô hấp nói chung như: ho, sốt, chảy nước mũi, khó thở… và các rối loạn khác như tiêu chảy, ăn kém, chậm tăng cân… để chăm sóc và điều trị kịp thời.

– Đảm bảo cho trẻ có một sức khỏe tốt. Khi mang thai, bà mẹ phải khám thai đầy đủ, đảm bảo thai nhi phát triển tốt, có chế độ ăn đủ chất dinh dưỡng như protid, lipid, các loại vitamin, muối khoáng… Nên cho trẻ bú mẹ từ ngay sau khi sinh đến 2 tuổi để cơ thể trẻ phát triển toàn diện và khả năng chống lại bệnh tật tốt hơn.

Bài viết trên chỉ mang tính chất tham khảo, cụ thể từng trường hợp của bệnh nhân khách hàng vui lòng liên hệ bác sĩ chuyên khoa nhi tại phòng khám để được tư vấn cụ thể.

Holine bác sĩ chuyên khoa nhi tại PK: 0912075641