Ebola là một trong những căn bệnh cực kỳ nguy hiểm và để lại hậu quả tàn khốc nhất đối với sức khỏe con người. Đây là căn bệnh được gây ra do virus và rất dễ truyền nhiễm từ người sang người. Nếu không được điều trị kịp thời, tỷ lệ tử vong có thể lên tới 90%. Vậy virus Ebola là gì và nó lây lan qua con đường nào?
1. Virus Ebola là gì?
Virus Ebola (EVD) còn có tên gọi khác là sốt xuất huyết Ebola (EHF). EVD có thể gây ra một căn bệnh cấp tính, nguy hiểm tới sức khỏe con người và có tỷ lệ tử vong rất cao nếu không được điều trị kịp thời. Khi bị nhiễm virus Ebola, hệ miễn dịch và các cơ quan quan trọng trong cơ thể sẽ bị tấn công và tổn thương nghiêm trọng. Ngoài ra, nó còn làm giảm các yếu tố đông máu, gây ra chảy máu không kiểm soát được.
Ebola xuất hiện lần đầu tiên vào năm 1976, sau 2 đợt bùng phát đồng thời- một ở Nzara, Nam Sudan và một ở Yambuku, DRC. Sau đó xảy ra tại một ngôi làng gần sông Ebola, vì vậy căn bệnh này đã được đặt tên theo dòng sông.
Đại dịch 2014-2016 ở Tây Phi là ổ dịch Ebola lớn nhất kể từ khi virus này được phát hiện lần đầu tiên vào năm 1976. Dịch bùng phát bắt đầu ở Guinea và sau đó lan rộng qua biên giới đất liền đến Sierra Leone và Liberia. Tiếp đó là sự bùng phát dịch Ebola 2018-2019 ở phía đông DRC (Cộng hòa Dân chủ Congo) với những diễn biến rất phức tạp, đã mang lại tâm lý bất an cùng với những hệ lụy nghiêm trọng tới sức khỏe của cộng đồng.
Họ virus Filoviridae bao gồm ba chi: Cuevavirus, Marburgvirus và Ebolavirus. Trong chi Ebolavirus, sáu loài đã được xác định: Zaire, Bundibugyo, Sudan, Taï Forest, Reston và Bombali. Trong đó, loại virus gây ra đợt bùng phát dịch ở Tây phi năm 2014 thuộc về loài Zaire ebolavirus.
2. Virus Ebola lây qua đường nào?
.jpg)
Dơi ăn quả thuộc họ Pteropodidae là vật chủ tự nhiên của virus Ebola
Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng, dơi ăn quả thuộc họ Pteropodidae là vật chủ tự nhiên của virus Ebola. Loại virus này xâm nhập vào cơ thể con người thông qua tiếp xúc gần gũi với máu, dịch tiết, nội tạng hoặc các chất dịch cơ thể khác của động vật bị nhiễm bệnh như dơi ăn quả, tinh tinh, khỉ đột, linh dương rừng, nhím bị bệnh hoặc đã chết.
Bệnh do vi rút Ebola không lây truyền qua không khí và không lây lan qua tiếp xúc thông thường, chẳng hạn như ở gần người bị nhiễm bệnh. Không giống như các bệnh về đường hô hấp, có thể lây lan bởi các hạt tồn tại trong không khí sau khi người nhiễm bệnh ho hoặc hắt hơi, Ebola lây lan qua tiếp xúc trực tiếp với chất dịch cơ thể của người mắc bệnh.
Ebola lây truyền từ người sang người thông qua tiếp xúc trực tiếp (qua da trầy xước hoặc niêm mạc ở mắt, mũi, miệng) với:
Máu hoặc dịch cơ thể của người bị bệnh hoặc đã chết vì Ebola
Các đối tượng đã bị nhiễm chất dịch cơ thể (như máu, phân, chất nôn) từ một người mắc bệnh Ebola hoặc cơ thể của một người chết vì Ebola.
Các vật thể (như quần áo, khăn trải giường, kim tiêm và thiết bị y tế) bị nhiễm chất dịch cơ thể từ một người bị bệnh hoặc đã chết vì EVD.
Tinh dịch từ một người đàn ông đã hồi phục từ EVD (thông qua quan hệ tình dục bằng miệng, âm đạo hoặc hậu môn). Virus có thể tồn tại trong một số chất dịch cơ thể (bao gồm cả tinh dịch) của một bệnh nhân đã khỏi bệnh EVD, ngay cả khi họ không còn có triệu chứng bệnh nặng.
Những nhân viên y tế trong quá trình điều trị cho các bệnh nhân bị nghi ngờ hoặc đã nhiễm Ebola cũng có thể bị lây nhiễm thông qua tiếp xúc gần gũi với bệnh nhân, đặc biệt, khả năng bị lây nhiễm sẽ rất cao nếu các biện pháp phòng ngừa và kiểm soát nhiễm trùng không được thực hiện nghiêm ngặt.
Hơn thế nữa, Ebola có thể lây truyền thông qua các nghi lễ chôn cất liên quan trực tiếp đến cơ thể của người đã chết do dịch bệnh.
Hãy nhớ rằng, bệnh có thể truyền nhiễm bất cứ lúc nào từ người sang người miễn là trong máu của họ có chứa virus Ebola. Phụ nữ mang thai bị nhiễm Ebola cấp tính và đã được điều trị khỏi bệnh vẫn có thể mang vi-rút trong sữa mẹ, hoặc trong các chất lỏng và mô liên quan đến thai kỳ. Điều này có nguy cơ lây truyền sang cho con và cho những người xung quanh.
3. Các triệu chứng của Ebola
Thời gian ủ bệnh, nghĩa là khoảng thời gian từ khi nhiễm virus cho đến khi xuất hiện các triệu chứng, là từ 2-21 ngày. Một người bị nhiễm Ebola không thể truyền bệnh cho đến khi họ xuất hiện các triệu chứng.
Các triệu chứng phổ biến của EVD có thể đột ngột và bao gồm:
Sốt
Mệt mỏi
Đau cơ
Đau đầu
Đau họng
Nôn
Tiêu chảy
Phát ban
Các triệu chứng suy thận và chức năng gan
Trong một số trường hợp, bị chảy máu bên trong và bên ngoài (ví dụ chảy máu ở nướu răng, hoặc máu lẫn trong phân).
Xét nghiệm chẩn đoán cho thấy số lượng bạch cầu và tiểu cầu thấp, men gan tăng cao.
Nhiễm Virus Ebola bệnh nhân thường bị sốt, mệt mỏi, đau cơ, ..,
4. Chẩn đoán Virus Ebola
Có thể khó phân biệt lâm sàng Ebola với các bệnh truyền nhiễm khác như sốt thương hàn, sốt rét và viêm màng não. Để không nhầm lẫn các triệu chứng gây ra do virus Ebola với các căn bệnh khác, bác sĩ có thể yêu cầu bệnh nhân thực hiện các phương pháp chẩn đoán sau:
Xét nghiệm hấp thụ miễn dịch liên kết với enzyme (ELISA)
Xét nghiệm phát hiện kháng nguyên
Xét nghiệm trung hòa huyết thanh
Xét nghiệm phản ứng tổng hợp chuỗi phiên mã ngược (RT-PCR)
Soi kính hiển vi điện tử
Phân lập virus bằng nuôi cấy tế bào.
Các mẫu xét nghiệm được thu thập từ bệnh nhân là một mối nguy cơ cực kỳ nguy hiểm về mặt sinh học; mặt khác, những mẫu thử nghiệm này đều chưa bất hoạt, cho nên các bác sĩ phải hết sức cẩn thận trong việc phòng ngừa sinh học.
5. Điều trị Virus Ebola
Để có thể cải thiện các triệu chứng gây ra do virus Ebola và tăng khả năng sống sót, bệnh nhân nhiễm virus cần được chăm sóc hỗ trợ bằng các phương pháp như sử dụng dung dịch uống hoặc tiêm tĩnh mạch để bù nước cho cơ thể.
Hiện nay vẫn chưa có phương pháp điều trị cụ thể nào cho căn bệnh nguy hiểm này. Tuy nhiên, một loạt các phương pháp điều trị tiềm năng đã được đưa ra, bao gồm các sản phẩm từ máu, sử dụng thuốc, liệu pháp miễn dịch.
Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã phê chuẩn vắc-xin Ebola rVSV-ZEBOV (tên thương mại là Er Erbobo) vào ngày 19 tháng 12 năm 2019. Đây là vắc-xin liều duy nhất được công nhận là an toàn và chỉ có tác dụng phòng ngừa các loài Zaire ebolavirus của ebolavirus. Một loại vắc-xin khác cũng đã được phát triển và công bố vào năm 2019 để chống lại dịch Ebola tại Cộng hòa Dân chủ Congo. Vắc-xin này sử dụng hai thành phần vắc-xin khác nhau (gồm Ad26.ZEBOV và MVA-BN-Filo), chỉ được sử dụng để bảo vệ và chống lại loài ebolavirus của Ebola.
6. Ngăn ngừa và kiểm soát Ebola
Rửa tay thường xuyên là cần thiết sau khi đến thăm bệnh nhân trong bệnh viện, cũng như sau khi chăm sóc bệnh nhân tại nhà
Để kiểm soát tốt ổ dịch còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố can thiệp khác nhau, bao gồm quản lý, giám sát và theo dõi, dịch vụ y tế tốt, chôn cất an toàn và huy động xã hội. Sự tham gia của cộng đồng là chìa khóa để kiểm soát dịch bệnh thành công. Ngoài ra, các cá nhân cần nâng cao nhận thức về các yếu tố nguy cơ nhiễm Ebola và các biện pháp bảo vệ (bao gồm cả tiêm chủng) để giảm thiểu tối đa khả năng lây truyền ở người. Để ngăn ngừa và kiểm soát virus Ebola, chúng ta cần tập chung vào những vấn đề sau:
Giảm nguy cơ lây truyền từ động vật hoang dã sang người: các loại động vật thuộc nhóm nguy cơ gây lây nhiễm Ebola nên được xử lý bằng găng tay và quần áo bảo hộ thích hợp. Các sản phẩm từ động vật (máu và thịt) nên được nấu chín kỹ trước khi tiêu thụ.
Giảm nguy cơ lây truyền từ người sang người: khi tiếp xúc trực tiếp hoặc gần gũi với những người có triệu chứng Ebola, đặc biệt là với chất dịch cơ thể của họ, bạn nên đeo găng tay và dụng cụ bảo hộ cá nhân phù hợp khi tiếp xúc hoặc chăm sóc bệnh nhân bị bệnh. Rửa tay thường xuyên là cần thiết sau khi đến thăm bệnh nhân trong bệnh viện, cũng như sau khi chăm sóc bệnh nhân tại nhà.
Các biện pháp ngăn chặn bùng phát: bao gồm chôn cất người chết an toàn và nhanh chóng, xác định những người có thể đã tiếp xúc với người nhiễm Ebola và theo dõi sức khỏe của họ trong vòng 21 ngày. Nên cách ly người bệnh để hạn chế lây lan cho những người khỏe mạnh khác.
Giảm nguy cơ lây truyền qua đường tình dục: WHO khuyến cáo rằng nam giới sau khi điều trị khỏi EVD nên quan hệ tình dục và vệ sinh an toàn trong vòng 12 tháng kể từ khi xuất hiện các triệu chứng hoặc cho đến khi tinh dịch của họ xét nghiệm âm tính hai lần đối với virus Ebola.
Giảm nguy cơ lây truyền từ chất lỏng và mô liên quan đến thai kỳ: Phụ nữ mang thai đã điều trị khỏi sau khi mắc bệnh Ebola cần đi khám thai thường xuyên, và được hỗ trợ chăm sóc sinh sản một cách an toàn.
Nguồn: Mayoclinic.org; CDC, WHO
